Czasowniki rozdzielnie złożone (scheidbare werkwoorden) po holendersku / flamandzku / niderlandzku to czasowniki, które składają się z dwóch części: rdzenia czasownika i przedrostka, który w pewnych formach gramatycznych jest od niego oddzielany.
Budowa i odmiana
Przedrostki te często mają znaczenie kierunkowe lub modyfikują znaczenie rdzenia. W czasie teraźniejszym, przeszłym prostym oraz w trybie rozkazującym, przedrostek jest oddzielany od rdzenia i przenosi się na koniec zdania. W czasie przeszłym dokonanym i z bezokolicznikiem, obie części pozostają razem.
Przykłady popularnych przedrostków
- op- (w górę): np. opstaan (wstawać), oppakken (podnosić, chwytać)
- af- (z, od): np. afspreken (umawiać się), afmaken (kończyć)
- aan- (do, na): np. aankomen (przybywać), aantrekken (zakładać)
- mee- (z, razem z): np. meedoen (brać udział), meegaan (iść z kimś)
- uit- (na zewnątrz): np. uitgaan (wychodzić), uitdoen (wyłączać)
- in- (do środka): np. instappen (wsiadać), inleveren (oddawać)
- terug- (z powrotem): np. terugkomen (wracać), terugbrengen (odnosić, zwracać)
- door- (przez): np. doorgaan (kontynuować), doorbreken (przełamywać)
- weg- (precz, z daleka): np. weggaan (odchodzić, wyjeżdżać), weggooien (wyrzucać)
- voor- (przed): np. voorkomen (zapobiegać), voorstellen (przedstawiać, proponować)
- over- (przez, ponad): np. oversteken (przechodzić przez ulicę), overstappen (przesiadać się)
Konstrukcje zdaniowe z czasownikami rozdzielnie złożonymi
1. Czas teraźniejszy (o.t.t.)
W zdaniu twierdzącym w czasie teraźniejszym, przedrostek oddziela się i wędruje na koniec zdania.
- Opstaan (wstawać):
- Ik sta om zeven uur op. (Wstaję o siódmej.)
- Zij pakken de koffer op. (Oni podnoszą walizkę.)
2. Czas przeszły (przeszły prosty, o.v.t.)
W czasie przeszłym prostym, zasada jest taka sama – przedrostek oddziela się i ląduje na końcu zdania.
- Afspreken (umawiać się):
- Wij spraken gisteren af. (Umówiliśmy się wczoraj.)
3. Tryb rozkazujący (gebiedende wijs)
W trybie rozkazującym, czasownik używany jest bez końcówki, a przedrostek również jest na końcu zdania.
- Uitgaan (wychodzić):
- Ga uit! (Wyjdź!)
4. Czas przeszły dokonany (voltooid tegenwoordige tijd)
W tym czasie, przedrostek i rdzeń wracają do siebie, a pomiędzy nimi pojawia się partykuła ge-.
- Aantrekken (zakładać):
- Zij heeft de jas aangetrokken. (Ona założyła płaszcz.)
5. Zdania podrzędne i z bezokolicznikiem
W zdaniach podrzędnych oraz z bezokolicznikiem, czasownik rozdzielnie złożony pozostaje w całości.
- Opstaan (wstawać):
- …dat ik om zeven uur opsta. (…że wstaję o siódmej.)
- Meedoen (brać udział):
- Ik wil meedoen aan de wedstrijd. (Chcę wziąć udział w zawodach.)